Ομοιότητες και διαφορές στα Ιταλικά αφρώδη

Σχεδόν το 20% του συνολικού αφρώδους οίνου που πωλήθηκε παγκοσμίως το 2017 ήταν Prosecco, σύμφωνα με στοιχεία της Nielsen, ενώ οι πωλήσεις αυξήθηκαν κατά 21% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Σε αυτό το στοιχείο περικλείεται σχεδόν όλη η αλήθεια για τα Ιταλικά αφρώδη.
Η μαζική δημοτικότητα του Prosecco σημαίνει ότι μπορεί να επισκιάσει (κι άλλο;) τους υπόλοιπους αφρώδεις οίνους, τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό της Ιταλίας. Έτσι τα Lambrusco, Franciacorta, Trentodoc και Asti Spumante θα παραμένουν για πολλά χρόνια ακόμα στη σκιά του Prosecco. Ας δούμε όμως τις διαφορές μεταξύ των Prosecco, Lambrusco, Franciacorta, Trentodoc και Asti Spumante.

Prosecco
Prosecco είναι το όνομα τόσο του σταφυλιού όσο και η ονομασία της περιοχής στις επαρχίες Veneto και Friuli-Venezia Giulia της Βόρειας Ιταλίας. (Υπάρχει επίσης μια πόλη που ονομάζεται Prosecco.)
Το Prosecco έχει μια βαθιά ιστορία στην περιοχή. Η πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά του "Prosecho" κρασί είναι στα 1593 στα ημερολόγια του Άγγλου ταξιδιώτη Fynes Morison. Το 1754, ο Aureliano Acanti το αναφέρει στο βιβλίο του "Il Roccolo Ditirambo", χαρακτηρίζοντάς το ως "...κρασί το οποίο είναι γεμάτο αρώματα μήλων, αχλαδιών και βερίκοκων, με νότες ζεστού γρασιδιού".
Για αιώνες, οι παραγωγοί κάνουν κρασί χρησιμοποιώντας το τοπικό σταφύλι, γνωστό ως Prosecco. Το 2009, ωστόσο, η ονομασία του σταφυλιού αλλάζει σε Glera προκειμένου να αποφευχθεί η χρήση του ονόματος στις ετικέτες παραγωγών εκτός των περιφερειών Prosecco DOC και DOCG.
Σήμερα, η Glera παραμένει το κύριο σταφύλι στο Prosecco. Άλλες ποικιλίες που χρησιμοποιούνται στο Prosecco περιλαμβάνουν τις Bianchetta Trevigiana, Chardonnay, Perera, Pinot Bianco, Pinot Grigio και Pinot Nero. Το Prosecco παρασκευάζεται με τη μέθοδο Charmat (δεξαμενής), με δευτερογενή ζύμωση σε ανοξείδωτες δεξαμενές, δεν παραμένει με τις οινολάσπες, το κρασί βάσης δεν έχει ωριμάσει σε βαρέλια ούτε έχει υποστεί μηλογαλακτική ζύμωση. Κατώτερη διαδικασία φυσικά σε σχέση με τη σαμπάνια, φθηνότερη, κυρίως, και ευκολότερη αλλά με ένα καλό σταφύλι και προσεκτική οινοποίηση μπορεί να έχουμε φοβερό αποτέλεσμα. Φυσικά υπάρχουν πάρα πολλοί παραγωγοί με διάφορες ποιότητες και όγκο παραγωγής.

Το χωριό Valdobbiadene

Στο Prosecco, υπάρχει στην πραγματικότητα μια διαβάθμιση ποιότητας. Στο κατώτερο σημείο είναι το βασικό DOC Prosecco. Η ποιότητα βελτιώνεται σαφώς στο Conegliano Valdobbiadene Prosecco Superiore DOCG και στο Asolo Prosecco DOCG. Στην κορυφή της πυραμίδας είναι το Valdobbiadene Superiore di Cartizze DOCG όπου πια μιλάμε για terroir και χαρακτηριστικά αμπελώνα καθώς προέρχεται από τους αμπελώνες του χωριού Cartizze μόνο, το οποίο θεωρείται και το καλύτερο σημείο παραγωγής ποιοτικού σταφυλιού για Prosecco.
Το Conegliano Valdobbiadene Prosecco Superiore αλλά και το Cartizze θεωρούνται καλύτερα κρασιά γιατί διαφοροποιούνται σε κάποια σημεία με τα απλά Prosecco. Τα σταφύλια που χρησιμοποιούνται είναι φυσικά το Glera και τα Bianchetta Trevigiana, Verdiso, Perera, Pinot Bianco, Pinot Grigio, Pinot Nero, Chardonnay με τα τέσσερα τελευταία να έχουν περιορισμούς όσον αφορά το ποσοστό συνεισφοράς στο χαρμάνι και την περιοχή που προέρχονται τα σταφύλια. Στις ετικέτες με τον προσδιορισμό Rive η συγκομιδή είναι αυστηρά χειρωνακτική και αναγράφεται και η ημερομηνία εναρξής της ενώ δεν έχουν όλα τα χωριά το δικαίωμα να παράγουν αυτή τη ποιότητα αλλά μόνο 43 κοινότητες-περιοχές. Επιτρέπεται και η παραδοσιακή μέθοδος στη παραγωγή αυτών των κρασιών αλλά σπάνια χρησιμοποιείται καθώς στις περιοχές αυτές υπάρχουν οι προϋποθέσεις που αναφέραμε παραπάνω για να γίνει ένας αφρώδης ποιότητας. Οι περισσότεροι παραγωγοί βγάζουν πολύ καλά κρασιά. Στο Cartizze οι γνωστότεροι είναι οι Rizzi, Sandi, Adami, Astoria ενώ στο Valdobbiadene
οι Sanfeletto, Collalto, Nino Franco, Andreola ενώ υπάρχουν κάποιοι που παράγουν και στις δυο περιοχές όπως ο Ruggeri. Τα Prosecco DOC κρασιά είναι ατελείωτα και η ποιότητα σε όλους σχεδόν κυμαίνεται στα ίδια επίπεδα.

Lambrusco

Το Lambrusco, είναι κόκκινο, συνήθως, αφρώδες και προέρχεται από την Emilia-Romagna, τη βορειοδυτική περιοχή κοντά στο Veneto. Το κρασί έχει το όνομα της οικογένειας σταφυλιών με την οποία είναι φτιαγμένο. Υπάρχουν οκτώ σταφύλια στην οικογένεια Lambrusco, μεταξύ των οποίων τα Lambrusco di Sorbara, Lambrusco Maestri, Lambrusco Grasparossa και Lambrusco Salamino που δίνουν και την ονομασία στις 4 περιοχές της Emilia-Romagna που αφορούν αυτό το αφρώδες. Η κάθε περιοχή χρησιμοποιεί το σταφύλι που πήρε την ονομασία της και ένα ποσοστό από τα άλλα σταφύλια Lambrusco ή/και το Malbo Gentile. Δεν γίνεται παλαίωση στη φιάλη, τα περισσότερα κρασιά ήταν frizzante (ελαφρώς αφρώδη) ζυμωμένα σε δεξαμενές, παράγονταν με τη μέθοδο Charmat σε χαμηλότερη πίεση, με έμφαση στη φρεσκάδα και τη διατήρηση των αρωμάτων του σταφυλιού. Τα τελευταία χρόνια κάποιοι παραγωγοί χρησιμοποιούν και την παραδοσιακή μέθοδο δημιουργώντας λίγο πιο πολύπλοκα κρασιά ενώ τα αφήνουν με τις οινολάσπες για ένα διάστημα -δεν υπάρχει περιορισμός- ώστε να αποκτήσουν μια μεγαλύτερη πολυπλοκότητα αποκτώντας αρώματα αυτόλυσης. Συνήθως δεν είναι αυτός ο προορισμός του Lambrusco, δεν εντυπωσιάζει με τη πολυπλοκότητα και το σώμα του αλλά με τη φρεσκάδα και το ζωντανό χαρακτήρα του. Τέλος οι παραγωγοί της περιοχής κάνουν πολλά αφρώδη εκτός ονομασίας Lambrusco ακολουθώντας άλλες διαδικασίες και πολλές φορές και με διαφορετικά σταφύλια και τα ονομάζουν απλά Spumante. Γνωστότεροι παραγωγοί είναι οι  Ariola, Cantina della Volta, Cantine Ceci, Torre Fornello, Paltrinieri Gianfranco

Trentodoc

Σχετικά άγνωστη ονομασία, το Trentodoc είναι ένα "αλπικό" αφρώδες από το βόρειο τμήμα της Ιταλίας. Το όνομα Trentodoc είναι μια ένωση του ονόματος της πόλης και της ταξινόμησης DOC της Ιταλίας, το οποίο δόθηκε για να μη μπερδεύει ο κόσμος την περιοχή με το κρασί (πως γίνεται τώρα αυτό αφού διαβάζονται ακριβώς το ίδιο είναι μια άλλη ιστορία). Τα αφρώδη Trentodoc είναι γευστικά, με ζωντανή προσωπικότητα και είναι αρκετά πολύπλοκα καθώς γίνονται με την παραδοσιακή μέθοδο της Καμπανίας. Δεύτερη ζύμωση στη φιάλη, 15 μήνες με τις οινολάσπες για τα μη χρονολογημένα, 24 μήνες για τα χρονολογημένα και 36 για την κατηγορία Riserva διαφοροποιούν προς το καλύτερο φυσικά τα συγκεκριμένα αφρώδη από τα υπόλοιπα ενώ και οι ποικιλίες που χρησιμοποιούνται είναι οι ίδιες με την Καμπανία: Chardonnay, Pinot Bianco, Pinot Meunier, Pinot Nero. Φυσικό είναι λοιπόν το στυλ των συγκεκριμένων αφρωδών να πλησιάζει τη σαμπάνια.Η ονομασία δεν περιέχει περισσότερα από 50 οινοποιεία που παράγουν 8 εκατομμύρια φιάλες ετησίως (2016). Δεν συγκρίνετε βεβαίως με τα περίπου 15 εκατομμύρια μπουκάλια από την μικρή Franciacorta, ή τα 411 εκατομμύρια μπουκάλια Prosecco που γίνονται κάθε χρόνο και είναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί τα κρασιά του Trento σχεδόν δεν υπάρχουν στα ράφια των καταστημάτων εκτός Ιταλίας. Γνωστότερος παραγωγός είναι ο Ferrari, αλλά υπάρχουν πολύ ποιοτικοί μικρότεροι παραγωγοί όπως οι Letrari, Altemasi, Pedrotti και Abate Nero

Franciacorta

Χάρτης της DOCG Franciacorta

Οι οινοπαραγωγοί στη Λομβαρδία, μια περιοχή που συνορεύει με την Ελβετία στη βόρεια Ιταλία, παράγουν αφρώδη κρασιά Franciacorta χρησιμοποιώντας τα ίδια σταφύλια και μέθοδο με αυτά της Champagne. Τα κρασιά Franciacorta κατασκευάζονται με την παραδοσιακή μέθοδο, από Chardonnay, Pinot Noir και Pinot Bianco με προσθήκη σε αρκετές περιπτώσεις και της ιταλικής ποικιλίας Erbamat σε ποσοστό κάτω του 10%. Η συγκομιδή γίνεται χειρωνακτικά, η δεύτερη ζύμωση γίνεται φυσικά στο μπουκάλι ενώ παραμένουν με τις οινολάσπες τα Spumante για τουλάχιστον 18 μήνες, τα Rosé και Satèn για τουλάχιστον 24 μήνες, τα Millesimato για 30 και τα Riserva για τουλάχιστον 60 μήνες. Τα κρασιά Franciacorta είναι συνήθως ξηρότερα και λιγότερο φρουτώδη από το Prosecco, με χαρακτήρα αυτόλυσης και κρεμώδη χαρακτήρα πολλές φορές αλλά λίγα έχουν το περίπλοκο χαρακτήρα της σαμπάνιας. Οι τιμές δεν ακολουθούν τα υπόλοιπα ιταλικά αφρώδη και πολλές φορές πλησιάζουν τις τιμές σαμπάνιας κυρίως λόγο του κόστους παραγωγής. Καλύτεροι παραγωγοί είναι οι Ca' del Bosco, Contadi Castaldi, Bellavista, Fratelli Berlucchi, Castello Bonomi ενώ υπάρχουν πολλοί που παράγουν αφρώδη εντός κι εκτός ονομασίας με κυριότερους τους Monsupello, Ballabio και Giorgi.

Asti Spumante

Το κρασί Moscatel Bianco Asti Spumante, το οποίο προέρχεται από το νοτιοανατολικό Piemonte είναι ένα αφρώδες χαμηλού αλκοόλ με άφθονη υπολειμματικά σάκχαρα. Το Asti Spumante ανθρακώνεται μέσω της ζύμωσης σε δεξαμενή πίεσης χρησιμοποιώντας τη μέθοδο Charmat.
Έχει φυσικά στενή σχέση με το Moscato d'Asti καθώς και τα δύο κατασκευάζονται στο Piemonte χρησιμοποιώντας Moscato Bianco, αλλά το Moscato d'Asti είναι λιγότερο αφρώδες και συχνά έχει ακόμη χαμηλότερη περιεκτικότητα σε αλκοόλ. Υπάρχουν και Asti με ένδειξη Metodo Classico τα οποία παρασκευάζονται με την παραδοσιακή μέθοδο της σαμπάνιας αλλά αυτά αποτελούν την εξαίρεση. Το Moscato d'Asti ζυμώνει σε μικρότερη πίεση (<2,5 atm) και γι'αυτό είναι ημιαφρώδες ουσιαστικά ενώ η περιεκτικότητά του σε αλκοόλ ξεκινά από 4,5% Abv σε αντίθεσι με τα Asti Spumante και Metodo Classico στα οποία ξεκινάει απο 6% Abv. Η ωρίμαση διαρκεί τουλάχιστον 1 μήνα στη δεξαμενή για τα Asti Spumante και Moscato d'Asti ενώ στο Metodo Classico τουλάχιστον 9 μήνες στις οινολάσπες. Τα καλύτερα παραδείγματα ασφαλώς είναι με την ένδειξη Metodo Classico με ποιοτικούς παραγωγούς όπως οι Bruno Giacosa, Marcalberto, La Scolca, Fontanafredda, οι οποίοι οινοποιούν και Barolo, Barbaresco ή ακόμη και Gavi κρασιά στις γειτονικές περιοχές του Asti. Στα Asti Spumante και Moscato d' Asti ο χώρος κυριαρχείται από πολλούς παραγωγούς, πολλές φορές χαμηλότερης ποιότητας και είναι όπως και στο απλό Prosecco δύσκολο να ξεχωρίσουμε κάποιους πιο ποιοτικούς καθώς σχεδόν όλοι κυμαίνονται περίπου στα ίδια επίπεδα. Γνωστοί παραγωγοί είναι οι Ceretto, La Caudrina, La Gironda, Ca' D' Gal, Massolino, Marchesi di Barolo οι περισσότεροι βέβαια παράγουν και κρασιά στο Barolo ενώ φυσικά υπάρχουν και οι κολοσσοί Martini, Banfi, Gancia, Cinzano και Zonin που παράγουν τεράστιες ποσότητες.